“Dost başa düşman ayağa bakar..”
Ayaklarımız güzelliğimizi tamamlayan kış boyunca ayakkabılarda gizlenip yazın açık terliklerle gün ışığına çıktığında bazılarının gururla bazılarının hayıflanarak sergilediği ağırlığımızı taşıyan en önemli parçamız.
Ayak yapısı sağlıklı bireylerde; yere temasta üç nokta kullanılır. Topuk, başparmak ve küçük parmak tarak kemiği son kısımları vücut ağırlığımızı yere aktarırlar. Ayak mimarisinde önde tarak ve uzunlamasına tabanımızda iki kemer ile şok emici bir yay vazifesi görürler.
Her iki ark ayak tabanındaki kasların ortak kirişi ile desteklenirken yürüme sırasında çıkrık mekanizması ile yüklenmeleri 3 nokta arasında yaralanma olmadan dağıtır, bu sayede ağırlığımızı taşıyan ayaklarımız yüklenmelere karşı koyabilir.
Orta uzun ark topuk ile ön ark arasında üç noktaya yükü dağıtırken kaldıraç görevi ile binen kuvveti onda bir azaltabilir. Sağlıklı bir ayak yapısı böyle iken düz tabanlıkta ark kaybolduğu zaman ayak dış kasları bu yapıyı dengelemek için daha fazla çalışmak zorunda kalırlar. Bu yüzden düz tabanlarda uzun yürüyüş ve hızlı koşma eylemleri zorlaşır.
Yük dağılımı her ne sebeple olsun, bozulunca nasırlar, yere temasa eden ya da kirişlerin yapıştığı kemiklerde çıkıntılar, eklemlerde bozulma ve aşınmalar meydana gelmeye başlar. Ayak sorunları üç bölgede incelenebilir.
Arka ayak sorunları: Topuk ağrısı, topuk etrafında kemik çıkıntıları, Aşil sorunları
Orta ayak sorunları Plantar fasia =topuk dikeni, sinüs tarsi sendromu, sinir tuzakları
Ön ayak sorunları: Metatarsalji, Başparmak sorunları, Morton nörünomu, çekiç parmak, terzi parmağı,
Arka Ayak ve Topuk
Topuk dikeni gerçek mi?
Tıbbi gerçeklikle şehir efsanesi arasında gidip gelen bu tanı tüm dünyada tıp profesyonellerini ikiye bölmüştür. Her iki tarafın ortak görüşü birleşik tendonun topuk kemiğine yapışma yerinde oluşan kemikleşmenin varlığıdır. Ayrıldıkları nokta sorunun kemik mi? neden olan tendon rahatsızlığını ortadan kaldırarak mı çözüleceğidir. Bu görüş farklılığı onlarda topuk desteği, tedavi seçeneğini de doğurmuştur.
Basitten karmaşığa tanı ve tedavi yolları bu karmaşaya girmeden ayak mekaniğini düzelten, ark takviyeleri, topuk destekleri ile sorunlu bölge rahatlamıyor ise ESWT (External Shock Wave therapy) gibi yaklaşımlar fayda etmiyorsa endoskopik olarak birleşik tendonu traşlayabiliyoruz. Kalıcı çözüm cerrahi sonrası rehabilitasyon ile tamamlanabilir.
Topuk Yastıkçığı Sendromu
Sabah kalkınca dikenli bir yolda yürüme hissi veren bir kaç dakikada azalan bu durum; topuğumuzu saran ve zemindeki şoku emen doğal yağ yastıkçığı çeperinin yırtılmasından kaynaklanır. Basit bir topuk kabı (Heel cup) sabırlı bir rehabilitasyon ile sorun kendiliğinden ortadan kalkacaktır.
Topuk Çıkıntıları- Bursitler (Kalkaneal Bursit)
Kemik Çıkıntıları (Haglund deformitesi)
Sert ve dar ayakkabıları aşil kirişine baskı yapması nedeniyle gelişen bursit kemikte ve aşilin kemik yüzeyine bakan tarafında iritasyon yapmasıyla ortaya çıkan iyileşme dokusudur. İyi tedavi edilmezlerse kemikleşip boynuzlaşabilir. Yaz günlerinde giyilen rahat terlikler tedavi için büyük fırsattır. ESWT tedavisi gibi dışardan bu dokunun parçalanması mümkün olmazsa ayak bileği artroskopisi ile tendon önündeki bu sert dokunun kapalı cerrahi ile yok edilmesi mümkündür.
Aşil tendinit
Ayak mekaniği ile doğrudan ilgili görünmese de aşırı zorlamanın ortaya çıkarttığı bu durumu ayak arkını düzeltmeden çözmek oldukça zordur. İstirahat ve tıbbi tedavi dışında bu durumu tetikleyecek ayak topuğunu dışa doğru iten (Düz tabanlık, valgus) ya da içe doğru dizilimi bozan varus tabanlıkla düzeltilmeli plantar fasia gerginliği azaltılmalıdır. Aşil tendinit iyi tedavi edilmezse kopmalarla sonuçlanabilir. ESWT etkili olabilir. Tıbbi tedavi yetersiz kaldığında tenoskopi ile Radyofrekans uygulaması yapılabilir.
Peroneal Tendinit
Arka ayak topuk ağrı nedenlerinden biridir. Tıpkı aşil gibi ayak mekaniği bozulması ve aşırı zorlama sonrasında ortaya çıkar. Ayak bileği kırıklarında yanlış kaynama durumlarında sık ortaya çıkar.
Tıbbi tedavide dış kamalı tabanlıklar rahatlatır. ESWT bu bölgede faydasızdır. Ayak bileği artroskopisi dirençli vakalarda son derece iyi sonuç verir.
Orta Ayak
Plantar Fasiitis
Ayak topuğuna yapışan birleşip tendonumuz tüm ayak iç kaslarının güç aldığı topuğa yapışarak yürüyüş mekaniğinde çıkrık kuvvet kolu vazifesi görür
yürüyüş mekaniğinde son derece önemli olan bu yapının yaralanması doğrı tabanlıklarla desteklenip dizilimi düzenlenmediğinde kronikleşip ayağın diğer yapılarının yüklenmeye açık hale gelip yaralanmasına neden olur. Doğru ayakkabı seçimi, ve tabanlıklarla azalmayan şikayetlerde ESWT yenilenmeyi arttırarak iyileşmeyi destekleyebilir. Enjeksiyon tedavileri başarılıdır. Tenoskopi ve plantar fasianın endoskopik debridmanı cerrahi seçenekler arasındadır.
Sinüs Tarsi Sendromu
Ayakta dolgun ve şişlik varmış hissi veren basmakla artan topuğu oluşturan iki kemiğin arasındaki eklemin rahatsızlıklarını içerir.
Ayak burkulmaları ve zorlamaları sonrasında sık yaralanır. Tamamen mekanik nedenlerle iki kemik arasındaki eklem yüzeylerinin etkilenmesi ya da eklem iltihabıyla seyredebilir. tabanlıklar, eklem içi enjeksiyon ve ilaç tedavisi ile azalmaz ise, radyolojide eklem içi sorunlar ortaya konursa sinüs tarsi artroskopisi uyguluyoruz.
Ayak Tuzak Nöropatileri
Tarsal Tünel
Ayak tabanına giden tibial sinirin plantar dalını vermeden ya da sonra kas ve kirişler arasındaki aralığın daralması sonucu sıkışmasıdır. Topuk ağrısı, tabanda yanma ve ayak başparmağında uyuşma ile karakterize olur. EMG testi hastaların yarısında negatiftir. Tedavi cerrahi gevşetmedir, kortizon enjeksiyonu denenebilir.
Dorsal Sinir Sıkışması
Ayak sırtında parmaklara giden sinirin sıkışması sonucudur. İki ve üçüncü parmaklarda uyuşam ağrı ve o sırada yanma ile karakterize olabilir.
Sıkı bantlı ayakkabı giyen dansçı ve koşucularda sık görülür.
Tedavisi enjeksiyon cevap vermezse cerrahi gevşetmedir.
Ön Ayak Sorunları
Metatarsalji
En sık şikayet edilen ayak rahatsızlıklarından biridir. Metatarsal bölge tarak kemiklerinin oluşturduğu alandır. Ayak kubbesinin bir benzeri bu kez parmaklar boyunca burada da vardır. Bozulması “Yaygın Ayak=Splay Foot” rahatsızlığına sebeb olur ve ön ayak metatarsalji nedenlerindendir.
Ayak sinirlerinin yaralanması ve düğüm şeklinde iyileşmesi parmaklarda uyuşma ve çakıl taşına basıyor şeklinde ağrılar karakterize “Morton nörinomu” ya da hayalet sinir yaralanması teşhisi oldukça zor olan bir başka ayak ağrısı sebebidir. Bu durumda tedavi cerrahidir ve sinir düğümü çıkartılır.
Metatarsaljilerin tedavisinde metatarsal pad desteklerini sıklıkla kullanıyoruz ve hastalar ayak analizinden geçtikten sonra uygun destekli tabanlıklardan fayda görmektedirler.
Başparmak deformiteleri (Halluks Valgus, Bursit)
Ayak başparmağında şekil bozukluğu ve kemik çıkıntılarının varlığı estetiğe önem veren pek çok insanın korkulu rüyasıdır. Özellikle cerrahi tedavilerde yapılan yanlışlar, uzun alçı tedavilerine yol açan başarısızlıklar hastaların cerrahiden kaçmalarına ve basit önlemli çözümlerden karmaşık tedavilere maruz kalmalarına yol açar..
Her kemik çıkıntısı Halluk Valgus değildir
Şehir efsanesi haline gelmiş olan halluk valgusu doğru tanımlamak çok önemli.
Öncelikle başparmağın dışa yönlenmesi ile beraber tarak kemiğinin kendi etrafında içe döndüğü (Pronasyon), ayak iç kaslarının da kısaldığı kompleks bir durumdur.
Beraberinde taraklı ayağınız varsa ve tarak kemiği içe yönelik ise bu durum metatarsus primus varus dediğimiz ergenlik hatta doğuştan ortaya çıkan kemik gelişimi tamamlanmaya yakın düzeltilmesi gereken bir başka durumdur.
Eğer başparmağımızda tarak kemiği rotasyonu ve bağlarda kısalma, parmakta dışa doğru eğrilme yoksa kemik çıkıntımız basit bir bursit olabilir. Bunion olarak niteleyebileceğimiz bu durumun tedavisi basit bursektomidir.
Bilinenlerin aksine cerrahi sırasında kemik çıkıntısı çıkartılmaz. Doğrusu eklemi uyumlu hale getirip dizilimi sağlamaktır. Bu işlem sonrası eklem çalışmalı ve ağrısız basabilmelidir. Doğru cerrahi sonrası hastalar 3 hafta içinde alçılı ya da alçısız basarak yürüyebilir ve normal hayatlarına dönebilirler.
Eklem kıkırdak sorunları
Parmak eklemlerimiz tıpkı diz ve büyük eklemler gibi kıkırdak yaralanmalarına maruz kalabilir. Bu durumda eklemde şişlik takılma ve ağrılar olabilir. Eklem yüzeyindeki sorun artroskopi ya da küçük eklem cerrahisi ile giderildiğinde ağrısız bir eklem kavuşulabilir.
Çekiç Parmak deformitesi
Bol ayakkabı giyen ya da ayak kutusu desteği olmadığında parmakları öne doğru hareket eden kişilerde pençeleşme meydana gelebilir. Bazı nörolojik hastalıklarda da ortaya çıkabilir. Bu durum pedikür sırasında ayak parmaklarındaki bursit ve nasırlardan kurtulmak isteyen kişilerin bilmesi gereken bir rahatsızlık olup splint ve band tedavilerinden fayda görülmezse cerrahi olarak düzeltilmesi mümkündür.
Terzi Parmağı
Özellikle ayağını altına alıp oturan kişilerde küçük parmağın tarak kemiğinde içe doğru zorlanması sonucu ortaya çıkar. Zamanla bunion, kemik çıkıntısı şeklinde ağrılı bir hal alır. Erken müdahale ile splintlerle düzeltilmezse cerrahi tedavi gerekir.