Kırık, kemiğin aşırı yüklenme ya da yüksek enerjili çarpmalarla yaralanıp bütünlüğünü kaybetmesidir. Kemiğin dayanıklılığını azaltan hastalıklar (Osteoporoz, Osteogenesis imperfecta, kanserler ve kistler) gibi nedenler dışında kırılması için büyük kuvvetler gerekir. Kemiğin hastalıklarla zayıflaması ile ortaya çıkan kırıklar "patolojik kırık" olarak tanımlanır. Uzun ve yassı kemikler dış kuvvetlere farklı tepkiler verir ve farklı şekilde yaralanırlar. Uzun kemiklerin en dayanıklı olduğu yüklenme şekli uzunlamasına taşıma yönünde olan kuvvetlerdir. Eğilmeye karşı dayanıklılık nispeten daha az olmakla birlikte makaslayıcı kuvvetlere karşı zayıftır. Yassı kemikler makaslayıcı kuvvetlere karşı daha dayanıklı olmakla beraber taşıma ve eğilme sırasında uzun kemikler gibi dayanıklılık göstermezler.
Kırıklar; basit (tek parçalı), segmenter ve çok parçalı olabilir. Kırık hattının cilt yaralanması ile beraber dış ortamla teması durumunda açık kırık olarak tanımlanır. Açık kırıklar yaranın büyüklüğüne ve kirlenme çeşidine göre derecelendirilir. En kirli ve tedavisi en zor yaralanmalar tarım-gübre ilişkili açık kırıklar olarak bildirilmiştir.
Yüksek enerjili ya da ateşli silahlar gibi delici-patlayıcı yaralanmalarında, her üç yönde gelen ani yüklenmeler parçalı kırıklara neden olur. Kırığın tipi tedavisini planlamak açısından önemlidir. Basit kırıklar çoğunlukla elle düzeltilerek (kapalı redüksiyon), kırık uçları karşı karşıya geldikten sonra alçı-sargı tespiti ile düzeltilebilir. Kırık uçlarının karşı karşıya getirilemediği kaynamayı engelleyen durumlarda cerrahi olarak kırık uçları birleştirilip çeşitli şekillerde tespit edilir. Açık kırıklarda kirli yara söz konusu ise cerrahi temizleme ve cerrahi tedavi ön plana geçebilir.
Anahatları ile Kırık Tedavisi Çeşitleri
Kapalı düzeltme ve Alçı tespiti: Kırık uçları elle düzeltilip karşı karşıya getirilir. En az %50 temas ve rotasyon olmaksızın hareket yönünden maksimum 15 derece açılanma ile takip edilir. Çocuklarda bu açılanma üst sınırlarda kabul edilirken erişkinlerde yüksek açılanmalar yeniden şekillenme şansı olmadığından cerrahiye yönlendirilir.
Traksiyon ile düzeltme: Parçalı kapalı kırıklar, güçlü kaslar ile kontrol edilemeyen büyük kemik kırıkları ya da çıkıkla birlikte olan omurga kırıkları dizilimi sağlamak amaçlı traksiyona alınır. Traksiyon kemiklere geçirilen tel üzerinden asılan ağırlıklarla doğrudan kırığın oturtulması prensibidir. Traksiyonda kırık uçları kaslar dengelenerek 72 saate kadar karşı karşıya getirilmelidir. İşlem başarılı olursa kaynama dokusu sağlanıncaya kadar sürdürülebilir ya da alçı ve diğer dış tespitler (eksternal fiksatör) geçilebilir.
Cerrahi Yöntemler
Kapalı düzeltme ve perkutan vida-tel-çivi tespitleri: Günümüzün en çok tercih edilen cerrahi tedavi yöntemidir. Tespit sonrası stabil edilemeyen, kas-bağ yapışma yerlerindeki kırıklar, eklemi ilgilendiren kırıklar, hareket verme zorunluluğu durumlarında planlanabilir.
Açık düzeltme ve internal-eksternal tespit: Kırık uçları arasına yumuşak doku girerek teması engelliyorsa, açık kırıklarda yabancı cisimlerin temizlenmesi amacıyla, eklemi ilgilendiren kırıklar, büyüme kıkırdağı kırıkları, eklem içi kırıklar ve damar-sinir lezyonunun eşlik ettiği durumlarda açık cerrahi tedavi ve tespitler uygulanır. Kirli yaralarda içeride kalacak şekilde metal tespitler uygulanmaz, eksternal yöntemler (fiksatör) tercih edilir.
Çıkık; eklemi oluşturan yüzeylerin birbirleriyle ilişkisinin bozulmasıdır. Eklemler uyumlu, birbiri içine geçen küre-kase ilişkisinde olabileceği gibi (kalça), çoğunlukla uyumsuz ya da yeterince kemik kaplaması olmayan yapılardır. Eklem bu şekilde daha hareketli ama çıkmaya eğilimli ve dış kuvvetlere karşı dayanıksız hale gelir. Eklem limitleri bağ yapıları ile sınırlanır, uyum menisküs yapıları ve labrum dediğimiz, eklem etrafını saran kıkırdak benzeri yapılarla sağlanır. Ama en önemli desteği, eklem kapsülü dediğimiz yapı sağlar. Eklem içinde sıvı ile kayganlığı sağlarken kapsülün kapalı hava geçirmez yapısının verdiği negatif basınç etkisi ile adeta vantuz gibi yüzeye yaklaşır ve çıkmaya karşı direnç gösterir.
Eklem çıkığı eklem sınırları zorlanması sonucu, eklem kapsülünün yırtılması, bağların kopması ve eklem uyumunu sağlayan yapılar parçalanır. Eklem yerinden çıkarken eklemi oluşturan kemikleri kırabilir. Bu durumda kırıklı-çıkıktan bahsedilir.
Eklem çıkıkları ilk 24 saatte yerleştirilmelidir. Kapalı olarak özel manevralarla eklem yerine yerleştirilir ve sargı-bandaj-alçı ile tespit edilir. En az 3 haftalık tespit eklemin özelliğine göre planlanır.
Kırıklı çıkıklar, eklemi ilgilendiren kırıklarla beraber olan çıkıklar, geç müdahale edilmiş çıkıklar, damar-sinir lezyonu olan ve yerleştirmeye engel yapıların araya girdiği çıkıklar cerrahi tedavi edilir.
İster kırık ister çıkık için olsun, modern ortopedik cerrahide temel amaç derhal tespit ve erken hareket olmalıdır. Hastanın sosyokültürel yapısı da tedavi şeklini değiştirebilir.